Το μακρύ ταξίδι του χαρταετού!Από την Έλσα Αρκοπούλου

Μικρή, δε γνώριζα πολλές πληροφορίες για το χαρταετό. Μου αρκούσε να ξέρω, ότι θα ανέβω και πάλι στο λόφο την Καθαρά Δευτέρα και θα τον φτάσω ψηλά. Αναρωτήθηκα, όμως, ποια είναι η δική του ιστορία, μέχρι να φτάσει σήμερα στα χέρια μας ως ένα χαρούμενο έθιμο, που συμβαίνει μια φορά το χρόνο στη χώρα μας και δίνει απίστευτη χαρά, κυρίως στα μικρά παιδιά.

Πως, άραγε, ο αετός πήρε το όνομά του από τον αετό - πτηνό; Αν το σκεφτούμε καλά, ο αετός - πτηνό ανάμεσα στις άλλες εξαιρετικές ικανότητες που έχει, έχει επίσης την ικανότητα να πετά πολύ ψηλά, γρήγορα και μεγαλόπρεπα επάνω από τα σύννεφα, να είναι υπερήφανος. Όπως ακριβώς ψηλά και υπερήφανα κατάφερε να πετά και ο χαρταετός στον ουρανό.

Η δική μου σχέση με το χαρταετό ξεκινά από όταν ήμουν πολύ - πολύ μικρή. Κάθε χρόνο μαζευόμασταν όλη η οικογένεια -οι γονείς μου, η γιαγιά, οι θείοι και τα ξαδέρφια- στο σπίτι κάτω από το λόφο του Φιλοπάππου, για να γιορτάσουμε την Καθαρά Δευτέρα. Κάθε χρόνο οι μικρότεροι της παρέας ανεβαίναμε στο λόφο να πετάξουμε το χαρταετό. Δεν ξέρω για πόσα χρόνια ακόμα θα το κάνουμε αυτό, ξέρω, όμως, ότι η προσπάθεια και η αναμενόμενη χαρά να τον ανεβάσουμε όλο και πιο ψηλά, θα μου μείνει αξέχαστη.

Υπήρχε πάντα μια απογοήτευση, όταν ο αέρας δε φυσούσε, κάτι που δε ευνοούσε την προσπάθειά μας να ανυψώσουμε το χαρταετό. Αυτό προκαλούσε, όμως, παράλληλα και μια δόση χαράς, γέλιου και παιδικότητας, μιας και δημιουργούνταν διαφορετικά ζευγάρια κάθε φορά, άλλος να κρατάει την καλούμπα και άλλος το χαρταετό, γιατί τάχα μου θα τα κατάφερναν καλύτερα από τους προηγούμενους και θα τον βλέπαμε επιτέλους να χορεύει στους ρυθμούς του ανέμου. Όλοι λαχταρούσαμε να πιάσουμε την καλούμπα με το σκοινί… “να, κοίτα πόσο ψηλά τον πετάω!”,θυμάμαι ότι έλεγα. Έφτανε πάντα αρκετά ψηλά, τόσο ώστε να μοιάζει σχεδόν μικροσκοπικός, καθώς απομακρυνόταν από τα μάτια μου. Και όταν πια η ώρα περνούσε, τον αφήναμε ελεύθερο να πετάξει μακριά. Να ακολουθήσει τις διαθέσεις του ανέμου και να ταξιδέψει για όσο άντεχε πάνω από σπίτια, δέντρα, στεριές και θάλασσες. Αυτό το αίσθημα ελευθερίας… να πετάς στον ουρανό, που εγώ μόνο να το φανταστώ μπορούσα, το κέρδιζε ο δικό μας χαρταετός με μια μόνο κίνηση του χεριού.

Πίσω στο χρόνο…

…και σύμφωνα με κάποια παράδοση, τους αετούς ανακάλυψε τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Έλληνας επιστήμονας Αρχύτας ο Ταραντίνος, στην πραγματικότητα όμως η ιστορία του χαρταετού ξεκινά πριν από περίπου 3000 χρόνια από τους λαούς της Ανατολής και συγκεκριμένα στην Κίνα. Εκεί οι (χαρτ)αετοί φτιάχνονταν από καλάμια bamboo για το πλαίσιο και μετάξι για το πανί και την ουρά, σε διάφορα σχέδια, με κύριο τη μορφή δράκου, που ήταν για εκείνους ένα ιερό και θεϊκό σύμβολο, αντικείμενο θαυμασμού και λατρείας. Για τους Κινέζους οι χαρταετοί είχαν μυθική και θρησκευτική διάσταση, γι’ αυτό και τους χρησιμοποιούσαν (και συνεχίζουν ακόμα και σήμερα) σε διαγωνισμούς και εορτασμούς.

Οι Κορεάτες αποδίδουν την προέλευσή του σε έναν Κορεάτη στρατηγό, ο οποίος πολλά χρόνια πριν κρέμασε σ’ έναν αετό ένα φανάρι ως σύμβολο και οιωνό θείας βοήθειας, για να εμψυχώσει τους στρατιώτες του. Από εκεί ο αετός πέρασε στην Ινδοκίνα και τη Μαλαισία και έφτασε στην Ιαπωνία, όπου απέκτησε ακόμα περισσότερα χρώματα, αλλά και μια νέα μορφή, εκείνη των Σαμουαράι.

Οι λαοί της Κίνας, της Κορέας και της Ιαπωνίας πίστευαν, ότι οι χαρταετοί είχαν τη δύναμη να διώχνουν μακριά τα κακά πνεύματα, γι’ αυτό και οργάνωναν ολόκληρη τελετουργία πετάγματος του αετού με θρησκευτικό χαρακτήρα. Μια άλλη ενέργεια, την οποία συμπεριελάμβαναν στις τελετές τους, ήταν να δένουν πάνω στους χαρταετούς μικρά χαρτάκια, στα οποία έγραφαν τις αρρώστιες και τα προβλήματά τους διώχνοντάς τα με αυτόν τον τρόπο μακριά, ενώ κάποιοι άλλοι έγραφαν τις ευχές και τις επιθυμίες τους θέλοντας να εισακουστούν και να μπορέσουν να πραγματοποιηθούν.

Στην Ελλάδα τέτοιου είδους αετοί πρέπει να υπήρχαν πριν από τον 4ο αι. π.Χ., μιας και τους συναντάμε σε απεικονίσεις αγγείων και μάλλον φτιάχνονταν από πανί. Ο χαρταετός πέταξε στη Μεσαιωνική Ευρώπη από τον εξερευνητή Μάρκο Πόλο, ο οποίος γυρνώντας από τα ταξίδια του τον έφερε και στους ευρωπαϊκούς λαούς. Σε γαλλικές χαλκογραφίες στα μέσα του 17ου και στις αρχές του 19ου αιώνα απεικονίζονται παιδιά που κρατούν χαρταετούς.

Σιγά, σιγά ο αετός απέκτησε νέες μορφές και συμβολισμούς. Ο κυριότερος συμβολισμός του πετάγματος του χαρταετού είναι η ανάταση και η κάθαρση της ψυχής μετά το διονυσιακό ξεφάντωμα της Αποκριάς.

Ο χαρταετός για στρατιωτική & επιστημονική χρήση

Ο αετός δε χρησιμοποιήθηκε μόνο με ψυχαγωγικό και θρησκευτικό σκοπό, αφού πολύ αργότερα χρησιμοποιήθηκε σε πρακτικές εφαρμογές για στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά και επιστημονικά πειράματα.

Όσον αφορά τη χρήση τους για στρατιωτικούς σκοπούς, στα τέλη του 19ου, στις αρχές του 20ου αιώνα και κατά τη διάρκεια των δυο παγκοσμίων πολέμων, οι αετοί αυτοί ήταν ειδικά κατασκευασμένοι, ώστε να σηκώνουν τους στρατιώτες σε κατάλληλα ύψη με σκοπό να χρησιμεύσουν ως εναέρια παρατηρητήρια για τις κινήσεις των εχθρών. Ιδιαίτερα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα γερμανικά υποβρύχια ρυμουλκούσαν αετούς με παρατηρητή σε καλάθι για αναγνώριση. Μάλιστα, ενώ το πεδίο οράσεως των γερμανικών υποβρυχίων στο επίπεδο της θάλασσας περιοριζόταν στα 8 χλμ., όταν ανύψωναν έναν παρατηρητή στα 400 πόδια, τότε αυτό αύξανε στα 40 χλμ.

Λέγεται επίσης, ότι ο αυτοκράτορας της Κίνας Yuan Shu έκανε πειράματα πτήσεων με αετούς φτιαγμένους από μπαμπού, βάζοντας ως πιλότους κρατουμένους, οι οποίοι αν κατάφερναν να επιζήσουν κέρδιζαν την ελευθερία τους.

Ο χαρταετός χρησιμοποιήθηκε και από επιστήμονες σε πειράματα για διάφορα φαινόμενα της φύσης. Το 1749 ο μετεωρολόγος Alexander Wilson χρησιμοποίησε αετούς εφοδιασμένους με θερμόμετρα, για να καταγράψει τις θερμοκρασιακές μεταβολές σε διάφορα ύψη.

Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι το 1752 ο Benjamin Franklin (εφευρέτης του αλεξικέραυνου) στην Αμερική επιχείρησε ένα ιστορικό πείραμα. Με ένα κλειδί κρεμασμένο από το σπάγκο ενός αετού συγκέντρωσε, πετώντας τον αετό μέσα στην καταιγίδα, ηλεκτρικό φορτίο και απέδειξε την ηλεκτρική προέλευση της αστραπής.

Γύρω στο 1890 ο Lawrence Hargrave κατασκεύασε έναν τεράστιο αετό, για να κάνει μετεωρολογικές παρατηρήσεις. Αυτός ο νέος αετός αποτελούνταν από κουτιά ορθογώνιας διατομής και δε χρειαζόταν ουρά.

Πολλά χρόνια αργότερα ο βρετανός μετεωρολόγος ο E. D. Archibald άρχισε να χρησιμοποιεί αετούς, για να ανυψώνει ανεμόμετρα και να καταγράφει την ταχύτητα των ανέμων σε διάφορα υψόμετρα, ενώ το 1887 άρχισε να τραβάει αεροφωτογραφίες με τη χρήση χαρταετών. 

Από το 1890 και για 40 χρόνια οι χαρταετοί - κουτιά του Hargrave χρησιμοποιήθηκαν, για να μεταφέρουν μετεωρολογικά όργανα για τη μέτρηση της ταχύτητας και της διεύθυνσης του ανέμου, της θερμοκρασίας, της βαρομετρικής πίεσης και της υγρασίας. Ωστόσο, η χρήση τους για μετεωρολογικούς σκοπούς μειώθηκε από το 1920 και μετά, καθώς άρχισαν να χρησιμοποιούνται νέες ερευνητικές συσκευές.

Μετά το τέλος του 19ου αιώνα οι χαρταετοί αποτελούσαν σημαντικό επιστημονικό εργαλείο, βοηθώντας στην ανάπτυξη μηχανικών πτητικών μηχανών βαρύτερων του αέρα.

Γνωστοί εορτασμοί με χαρταετούς

Στην Κίνα η 9η Σεπτεμβρίου είναι η “Ημέρα των αετών”, όπου διοργανώνονται κάθε χρόνο διαγωνισμοί για την ανάδειξη του πιο όμορφου χαρταετού, οι οποίοι έχουν διάφορες μορφές αναπαριστώντας δράκους, πουλιά, ψάρια και άλλα τοπικά σύμβολά. Μάλιστα, σε πολλούς από αυτούς τοποθετούν μικρούς αυλούς από μπαμπού, που βγάζουν μουσικούς ήχους, καθώς ο αέρας περνά από μέσα τους.

Και στη Βόρεια Ινδία ο χαρταετός έχει… την τιμητική του. Εδώ, κάθε χρόνο (συνήθως Φλεβάρη) υποδέχονται την άνοιξη με ένα μοναδικό γλέντι, τη γιορτή “Basant”. Όσοι συμμετέχουν χρησιμοποιώντας το χαρταετό τους, στοχεύουν να τον φτάσουν και να τον κρατήσουν όσο ψηλότερα γίνεται στον ουρανό, πιο ψηλά απ’ όλους τους άλλους, για να νικήσει ο καλύτερος. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει τη σωστή κατασκευή του από τα καλύτερα υλικά, αλλά και σωστούς χειρισμούς, για να αποφεύγει και να ξεπερνά τους υπολοίπους. Και μόλις έρθει το βράδυ, λευκοί χαρταετοί πλημμυρίζουν τον ουρανό, φωτισμένοι από τη λάμψη του φεγγαριού και τα φώτα της πόλης.

Στην Ιαπωνία, συγκεκριμένα στην πόλη Οσάκα, κάθε χρόνο, την 5η μέρα του Μάη, οι μικροί Ιάπωνες περιμένουν με αγωνία το “Κοντομόνοϊχι” - η Μέρα των Παιδιών. Οι οικογένειες με μικρούς γιους βγαίνουν στις αυλές και ανεμίζουν πολύχρωμες κορδέλες και πελώριους χαρταετούς σε σχήμα κυπρίνου, που τους έχουν δέσει σ' ένα μεγάλο στύλο από μπαμπού μ' έναν ανεμόμυλο στην κορυφή του. Οι γιρλάντες και οι χαρταετοί σε μορφή κυπρίνων συμβολίζουν την οικογένεια: Ο πρώτος χαρταετός τον πατέρα, ο δεύτερος τη μητέρα και ο τρίτος το μικρό γιο. Ο κυπρίνος είναι ένα δυνατό ψάρι, που κολυμπάει κόντρα στο ρεύμα και πετάγεται ψηλά πάνω από την επιφάνεια του νερού. Για το λόγο αυτό για τους Ιάπωνες, ο κυπρίνος αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για τους μικρούς γιούς τους, οι οποίοι πρέπει να μάθουν να ξεπερνούν κάθε εμπόδιο της ζωής με δύναμη και αποφασιστικότητα.

Για τους Μαορί της Νέας Ζηλανδίας το πέταγμα του αετού εξακολουθεί να έχει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και συνοδεύεται από το “τραγούδι του αετού”.

Στη χώρα μας κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα γιορτάζονται τα “Κούλουμα”, μια υπαίθρια γιορτή για την έναρξη της περιόδου της Σαρακοστής, περίοδος νηστείας και εγκράτειας. Τα Κούλουμα συνοδεύονται πάντα από το πέταγμα του χαρταετού, που υποδηλώνει τον επίλογο του γλεντιού της Αποκριάς και την ανάταση της ψυχής με τον ερχομό της Σαρακοστής.

ΠΗΓΗ:http://www.yeskid.gr