Καλικάντζαροι. Χριστουγεννιάτικοι επισκέπτες!Από την Μαρία Βόλλη

Στο μεταίχμιο του χρόνου και των κόσμων οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια του Δωδεκαημέρου (έρχονται την παραμονή των Χριστουγέννων και φεύγουν στα Φώτα), συναντιούνται με πλήθος ονόματα σε διάφορους τόπους, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε γειτονικές βαλκανικές χώρες.

Λυκοκαντζαραίοι (Κυνουρία), σκαλικαντζέρια και σκαλκαντζαραίοι (Λιβαδειά), καρκαντσέλια (Μαγνησία), καλικάντσιαροι (Μήλος), κωλοβελόνηδες (Αθήνα), σκαλικάντζαροι (Σκιάθος), μαντρακούκοι (Κωνσταντινούπολη), καλσάγκαροι (Τήνος), καρκάντζολοι (Κρήτη), Κάηδες (Σύμη), παγανά (Ναύπακτος), καρκάντσαλοι (Καρδίτσα), πλανηταρούδια και πλανήταροι (Κύπρος), καλλισπούδηδες, χρυσαφεντάδοι (Πόντος), παρωρίτες ή παραωρίτες (πριν από το λάλημα του πετεινού), σκαλκαντζαραίοι, σκρικατζέρια, κακανθρωπίσματα, καλιβρούσηδες, καλακάντζουρα, καρκατζέλια, εξαποδώ...

Με παρεμφερή ονόματα υπάρχουν οι καλικάντζαροι και στους βαλκανικούς λαούς: καρακάντζαλε, καρακάντσο, πογάντσιτε (Βουλγαρία) και καρακόντζουλα, καρακόντζα ή κακαρόντσα (Σερβία).

Αν κρίνουμε από τα περισσότερα ονόματά τους, οι καλικάντζαροι είναι κυρίως πνεύματα πονηρά που θέλουν να βλάψουν τους ανθρώπους. Παγανά είναι γενικότερα τα εξωτικά και τα φαντάσματα. Paganus ήταν ο χωρικός, ο αστράτευτος (παγάνα, παγανιά) και στη συνέχεια ο εθνικός και βέβαια o μη χριστιανός. Στα αγγλικά pagan είναι ο ειδωλολάτρης. Και παγανή Κυριακή σημαίνει “η Κυριακή που δεν έχει άλλη γιορτή”. Παγανό αποκαλείται και το αβάφτιστο νήπιο, ενώ πολλοί θεωρούσαν ότι τα βρέφη που πέθαναν αβάφτιστα γίνονταν παγανά, τελώνια και καλικάντζαροι.

Οι παραδόσεις και οι θρύλοι θέλουν οι καλικάντζαροι να παίζουν σπουδαίο ρόλο και να επηρεάζουν σημαντικά τις συνήθειες και τα έθιμα αυτών των ημερών. Σύμφωνα με μια παράδοση που αναφέρει ο λαογράφος Νικόλαος Γ. Πολίτης στο βιβλίο του Παραδόσεις: “Οι Λυκοκατζαραίοι έρχονται από τη γης αποκάτου. Ούλον το χρόνο πελεκάν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Κόβουν, κόβουν όσο που μενέσκει λιγάκι ακόμα, ως μια κλωνά άκοπο, και λεν “χάισε να πάμε, και θα πέσει μοναχό του”. Γυρίζουν πίσω της Βάφτισης, και βρίσκουν το δέντρον ολάκερον, ακέριον μπίτι. Και πάλε κόβουν, και πάλ’ έρχονται κι ούλο φτόνη τη δουλειά κάνουν”.

Οι καλικάντζαροι, λοιπόν, συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν όλο το χρόνο στα έγκατα της γης, προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Όταν είναι πολύ κοντά να το πετύχουν, την παραμονή των Χριστουγέννων, ανεβαίνουν στη γη δημιουργώντας προβλήματα στους ανθρώπους. Η πίστη για τους καλικάντζαρους ως δαιμονικών όντων που ζουν κάτω από τη γη στηρίζεται στην κοσμοθεωρία περί ακινησίας της γης (το γαιοκεντρικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο η γη είναι ακίνητη και γύρω της κινούνται τα άλλα ουράνια σώματα. Η γη είναι προσηλωμένη στο θόλο του ουρανού).

Όλοι μας έχουμε ακούσει παραμύθια και ιστορίες με πρωταγωνιστές αυτά τα πονηρά πλάσματα, τα μαύρα σαν κατράμι, που τις μέρες του Δωδεκαήμερου κάνουν ένα σωρό τρέλες. Ο αγαπημένος χριστουγεννιάτικος μύθος ήθελε αυτά τα πλάσματα να τρομάζουν όσους βρουν έξω από τα σπίτια τους, να εμποδίζουν τα ζώα να περπατήσουν, να λερώνουν τα τρόφιμα των νοικοκύρηδων και να κλέβουν γλυκά... Ποια είναι όμως; Από που ξεφύτρωσαν; Γιατί βγήκαν από τα βάθη της γης; Ή μήπως της ιστορίας;

Οι αρχαίες παγανιστικές γιορτές

Στην αρχαία Ρώμη, από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου, γιορτάζονταν τα Σατουρνάλια, προς τιμήν του θεού Κρόνου. Κοινή αγροτική γιορτή μέχρι το 217 π.Χ., τα Σατουρνάλια έγιναν μια από τις σπουδαιότερες γιορτές των Ρωμαίων, που στην επταήμερη διάρκειά τους τελούνταν θυσίες, γίνονταν συμπόσια και παραμεριζόταν κάθε κοινωνική διάκριση. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα υπερβολικής ευφορίας οι δούλοι εξισώνονταν με τους κυρίους τους, ενώ οι κρατούμενοι αμνηστεύονταν.

Στις 25 Δεκεμβρίου ακολουθούσε ο εορτασμός του χειμερινού ηλιοστασίου, τα Βρουμάλια ή Μπρουμάλια. Γενέθλια ημέρα του Μίθρα, του αήττητου Ήλιου, η γιορτή αυτή συνδυαζόταν με τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια και πιθανότατα με τα ελληνικά Κρόνια με σημαντικές επιδράσεις από τις γιορτές της Δήμητρας και του Διονύσου. Άλλωστε, η χριστουγεννιάτικη χοιροφαγία είναι μακραίωνη επιβίωση αρχαίου εθίμου. Στα Σατουρνάλια, για να εξασφαλιστεί η ευφορία της γης, θυσίαζαν χοίρους στη Δήμητρα και τον Κρόνο και κατανάλωναν το κρέας τους σε μεγάλα συμπόσια.

Στα χρόνια που ακολούθησαν στο Βυζάντιο γιορτάζονταν τα Βρουμάλια από τις 24 Δεκεμβρίου έως και τις 17 Ιανουαρίου. Εκείνες τις ημέρες οι αυτοκράτορες προσέφεραν δώρα και ο λαός γιόρταζε συνεχώς. Οι Βυζαντινοί γιόρταζαν το Δωδεκαήμερο με μουσικές, τραγούδια και μασκαρέματα. Οι απλοί άνθρωποι, έχοντας κρυμμένα τα πρόσωπά τους, έκαναν με πολύ θάρρος και χωρίς ντροπή ό,τι ήθελαν. Οι πιο επιτήδειοι πείραζαν τους άλλους στους δρόμους, έμπαιναν απρόσκλητοι σε ξένα σπίτια κι αναστάτωναν τους νοικοκύρηδες, ζητούσαν λουκάνικα και γλυκά και οι περισσότεροι για να γλιτώσουν απ' αυτούς έκλειναν πόρτες και παράθυρα.

Οι μασκαρεμένοι, όμως, έβρισκαν πάντα κάποιους τρόπους να εισβάλλουν στα ξένα σπίτια, ακόμα κι από τις καμινάδες. Κι όλα αυτά για δώδεκα μέρες, ως την παραμονή των Φώτων, οπότε με το μεγάλο αγιασμό όλα σταματούσαν κι οι άνθρωποι ησύχαζαν. Οι γιορτές αυτές καταργήθηκαν επισήμως με τη Σύνοδο της Ρώμης το 743, όμως ο απλός λαός συνέχισε των εορτασμό των Βρουμαλίων, αλλά και άλλων παγανιστικών γιορτών.

Κάτω από την πίεση των μεγάλων χριστιανικών εορτασμών, οι αρχαίες γιορτές έπαψαν να έχουν μεγάλη απήχηση στα λαϊκά κυρίως στρώματα. Έμειναν, όμως, οι δοξασίες, οι θρύλοι και οι μεταφυσικοί φόβοι για τα δαιμονικά του Δωδεκαημέρου. Οι δικοί μας καλικάντζαροι, οι λυκάνθρωποι που σε κάποιες περιοχές της Γαλλίας έβγαιναν τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων και έτρωγαν σκυλιά, οι στρίγγλες και οι μάγισσες από τις οποίες φυλάγονταν οι Γερμανοί, οι νόρνες και τα ξωτικά που έσπερναν τον πανικό, όπως πίστευαν οι Σκανδιναβοί.

Από ότι βλέπουμε οι δοξασίες αυτές έχουν κοινή προέλευση τις ειδωλολατρικές γιορτές που σχετίζονταν κυρίως με το χειμερινό ηλιοστάσιο, όπως τα Λαρεντάλια ή Ακκάλια, τα Μπρουμάλια και τα Βοτά. Τα Λαρεντάλια (εορτάζονταν στις 23 Δεκεμβρίου, όπου τελούνταν και νεκρικές θυσίες) ήταν προς τιμήν της λύκαινας που θήλασε τον Ρωμύλο και τον Ρώμο (την Άκκα Λαρεντία) ή της θεότητος Δία, που ήταν προστάτιδα της γεωργίας. Μάλλον, όμως, πρόκειται για δύο μορφές της ίδιας θεότητας.

Η Άκκα Λαρεντία, εκτός από τροφός του Ρωμύλου και του Ρώμου, υπήρξε μυθολογικά και μητέρα των Λαρήτων (των εφεστίων θεών) και των 12 Αρουραίων αδελφών (αρουραίος σημαίνει αυτός που προέρχεται από τη μητέρα γη, ο αγροτικός), ενώ συχνά ταυτιζόταν με τις επίσης χθόνιες θεότητες Φλόρα και Φαύνη. Η θεά Δία, πάλι, ταυτιζόταν με τις αρχαιότερες θεότητες του Λατίου: Ops (Ρέα ή Κυβέλη), Tellus (Γη) και Ceres (Δήμητρα). Τα Βοτά, προς τιμήν του Πανός, γιορτάζονταν στη Ρώμη αρχικά την 1η Ιανουαρίου με θυσίες και ευχετήριες εκδηλώσεις για το καλό της πόλης. Από το 44 π.Χ. ο εορτασμός μεταφέρθηκε στις 3 Ιανουαρίου.

Η στάχτη και η φωτιά

Με το πέρασμα του χρόνου όλες αυτές οι παγανιστικές τελετές, οι θυσίες στους θεούς της Γης και στους πεθαμένους, οι μεταμφιέσεις και η λαϊκή πίστη ότι το Δωδεκαήμερο οι ψυχές των νεκρών έρχονται να επισκεφθούν τους ζωντανούς για να φέρουν τη γονιμότητα, έμειναν ζωντανά στη μνήμη του λαού και η πλούσια φαντασία του γέννησε σιγά, σιγά τα μικρά, περίεργα πλάσματα που τα ονόμασε καλικάντζαρους, παγανά, καλιοντζήδες και τσιλικρωτά... που, ενώ φοβούνται τη φωτιά, κατεβαίνουν από τις καμινάδες!

Εδώ να σημειώσουμε, ότι και ο Αϊ Βασίλης κατεβαίνει επίσης από την καμινάδα, ενώ υπάρχουν παραδόσεις που αναφέρουν ότι τις νύχτες του Δωδεκαημέρου ακόμη και ο Χριστός κατεβαίνει από εκεί, για να δει αν έγιναν σωστά όλες οι προετοιμασίες με τις γιορτές. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η καμινάδα του τζακιού είναι μέσο και τόπος επικοινωνίας με τον άλλο κόσμο, από εκεί έρχεται το καλό, από εκεί έρχεται και το κακό...

Οι καλικάντζαροι πρέπει να τονίσουμε έχουν μια περίεργη σχέση με τη στάχτη, γι’ αυτό και σε κάποια μέρη τους αποκαλούσαν σταχτοπόδηδες ή σταχτιάδες. Σ’ εκείνη κρύβονται, από τη στάχτη έρχονται, εκεί πιάνονται και γεννιούνται. Γιατί μοιάζουν να είναι τόσο δεμένοι με τη στάχτη; Επειδή σχεδόν σε όλους τους λαούς η εστία θεωρείται τόπος επικοινωνίας με τον άλλο κόσμο, εκεί θα πρέπει να αναζητήσουμε την κρυμμένη ταυτότητα των καλικάντζαρων. Και ίσως από αυτή την επαφή με τα δαιμόνια έπαιρνε και τη γονιμοποιό της δύναμη η στάχτη του Δωδεκαημέρου, την οποία οι νοικοκυρές τη φύλαγαν προσεκτικά και την παραμονή των Φώτων την έριχναν γύρω απ’ το σπίτι, στα χωράφια, τα περιβόλια και τους στάβλους.

Ακόμη και οι μεταμφιεσμένοι του Δωδεκαημέρου, που ο αρχέγονος ρόλος τους ήταν να παριστάνουν τους νεκρούς προγόνους, κουβαλούσαν μαζί τους σακούλες με στάχτη και χτυπούσαν μ’ αυτές τους περαστικούς και ειδικά τις γυναίκες που δεν είχαν ακόμη αποχτήσει παιδιά. Άλλωστε, γιατί οι περισσότεροι από αυτούς είχαν βαμμένα με στάχτη ή φούμο τα πρόσωπά τους; Για να δείχνουν ότι πέρασαν τη φωτιά και βγήκαν, όπως οι καλικάντζαροι, από την εστία.

Σε όλες τις παραδόσεις παρατηρούμε το έντονο ενδιαφέρον, αλλά και το φόβο των καλικάντζαρων για τη φωτιά και ξέρουμε ότι όλο το Δωδεκαήμερο η φωτιά στο τζάκι των σπιτιών έπρεπε να μένει αναμμένη μέρα νύχτα. Παρά τη γενικευμένη όμως πεποίθηση, ότι οι καλικάντζαροι φοβούνται τη φωτιά και γι’ αυτό κατουράνε στις εστίες, συναντάμε πολλές παραδόσεις που αναφέρουν ότι το κάνουν μόνο αν βρουν τη φωτιά σβηστή.

Το καραβάκι των Μακάρων

Η παράδοση θέλει τους καλικάντζαρους να περνούν, για να έρθουν στον κόσμο των ζωντανών, εκτός από τη φωτιά και το νερό! Σύμφωνα με μια παράδοση από τη Σκιάθο που αναφέρει ο λαογράφος Νικόλαος Γ. Πολίτης στο βιβλίο του Παραδόσεις: “Από την πρώτη ημέρα του σαραντάημερου ετοιμάζουν τα σκαλικαντζούρια το καράβι τους για να ’ρθουν στο νησί. Την πρώτη ημέρα κόβουν τα ξύλα στο δάσος και τα ετοιμάζουν, και ακούονται οι κούφιοι χτύποι που καρφώνουν τα μαδέρια. Όταν κοντεύουν τα Χριστούγεννα, το πισσώνουν, το καλαφατίζουν και την τελευταία ημέρα το ρίχνουν στο γιαλό. Έρχονται τη νύχτα του Χριστού, και από τότε... ”

Και εδώ έχουμε αναφορές στην αρχαιότητα και την ελληνική μυθολογία. Οι ψυχές των αρχαίων ηρώων μένουν μακριά, στη θάλασσα, στα νησιά των Μακάρων, όπως επίσης και ότι οι ψυχές των νεκρών για να φτάσουν στο βασίλειο του Άδη έπρεπε να διαβούν νερό, τον ποταμό Αχέροντα με τη βάρκα του Χάροντα.

Παραδόσεις ανά την Ελλάδα

Οι άνθρωποι φαντάζονταν τους καλικάντζαρους αλλού σαν σκυλιά, αλλού σαν γάτες, αλλού σαν ανθρώπους μαλλιαρούς, αλλού σαν στραβοπόδαρους ή στραβομούτσουνους με καμπούρες, όλους, βέβαια, μαύρους σαν κατράμι και με ουρά όμοια με του διαβόλου. Έχουμε, επίσης, πολλές παραδόσεις που τους θέλουν να είναι άσχημοι, ψηλοί, με κόκκινα μάτια, με πόδια τραγίσια και με χέρια σαν της μαϊμούς. Σε πολλές παραδόσεις βλέπουμε ότι όλοι τους έχουν πολλά κουσούρια: άλλοι είναι κουτσοί, άλλοι στραβοί, άλλοι είναι τσακισμένοι, και ουσιαστικά είχαν απάνω τους όλα τα σακατιλίκια. Ακόμη και τα ζώα τους ήταν σακατεμένα, όσο για τα ρούχα τους; Ελεεινά και φτιαγμένα από χίλια δυο κουρέλια.

Στην περιοχή της Αράχοβας πίστευαν, ότι οι καλικάντζαροι ήταν πολύ κουτοί και υπήρχαν πολλές αναφορές σε πανύψηλους και μακρυπόδαρους καλικάντζαρους, που καβαλίκευαν μικρούς πετεινούς και τα πόδια τους σέρνονταν καταγής. Άλλοι, πάλι, που ήταν πολύ κοντοί, κάθονταν πάνω σε τόσο πανύψηλα γαϊδούρια, που όταν έπεφταν δε μπορούσαν να ανέβουν πάλι χωρίς βοήθεια. Για τους κατοίκους των χωριών της περιοχής οι καλικάντζαροι ήταν εριστικοί και ανόητοι, γιατί δε βοηθούσαν ο ένας τον άλλον και για το λόγο αυτό ήταν και αναποτελεσματικοί στο να κάνουν κακό.

Στην Πορταριά της Μαγνησίας θεωρούσαν ότι τα καρκαντσέλια, όπως τα αποκαλούσαν, είχαν τη δύναμη να μεταμορφωθούν σε ό,τι και σε όποιον ήθελαν. Είχαν νταούλια στα χέρια και από το στόμα τους έβγαιναν φωτιές! Άλλοτε εμφανίζονταν ως τράγοι, άλλοτε ως γυναίκες και άλλοτε ακόμη και ως δεσποτάδες με γένια! Η παράδοση τους ήθελε να μαζεύονται στα ρέματα και να χορεύουν τελετουργικούς χορούς, ενώ όποιος άνθρωπος έβγαινε τη νύχτα από το σπίτι του τον έπιαναν και τον ανάγκαζαν να χορέψει μαζί τους με το ζόρι. Όποιος άτυχος έπεφτε στα χέρια τους δεν έπρεπε να μιλήσει καθόλου, γιατί αν μιλούσε τα δαιμόνια θα τον έπαιρναν για πάντα μαζί τους.

Στο Άργος πίστευαν, ότι αν κάποιος ήθελε να τους κρατήσει μακρά από το τζάκι του, έπρεπε να βάλει στην καμινάδα ένα χοιρινό κόκαλο από το μπούτι του ζώου. Επίσης, έλεγαν πως μερικοί από τους καλικάντζαρους είχαν στην πλάτη τους μια κούνια με αγκάθια και σ’ αυτή έβαζαν όσα παιδιά άρπαζαν. Μ’ αυτή τη φυσική κούνια τα κουνούσαν, για να ματώσουν τα παιδιά και να πίνουν αυτοί το αίμα τους!

Στη Ζάκυνθο οι νοικοκυρές έβαζαν ένα κόσκινο δίπλα στην καμινάδα. Έτσι οι σκαλικάντσαροι μόλις πήγαιναν να μπουν στο σπίτι και να κάνουν κάποιο κακό, έβλεπαν το κόσκινο, άρχιζαν να μετρούν τις τρύπες του και ξημέρωναν μετρώντας.

Στη Σάμο τους αποκαλούσαν και κακανθρωπίσματα και πίστευαν ότι ήταν σαν τους ανθρώπους, όμως μαύροι, άσχημοι, πολύ ψηλοί και φορούσαν σιδεροπάπουτσα. Κυνηγούσαν και έπνιγαν τα αβάφτιστα παιδιά, γι’ αυτό όσοι είχαν παιδιά αβάφτιστα τους έκαναν με μαύρη μπογιά ένα σταυρό στο μέτωπο και όμοιους σταυρούς έκαναν στις πόρτες και σ΄ άλλα μέρη του σπιτιού ή κρεμούσαν στο τζάκι την κάτω σιαγόνα ενός γουρουνιού. Σε μερικά χωριά του νησιού οι νοικοκυρές έβαζαν στις καμινάδες ξυλάκια και σ’ αυτά κρεμούσαν το πρώτο γλυκό που έφτιαχναν, για να το φάνε οι καλικάντζαροι και το άφηναν εκεί μέχρι τον επόμενο χρόνο. Τότε το πετούσαν και έβαζαν το φρέσκο. Στο ίδιο νησί έλεγαν, πως οι καλικάντζαροι κατεβαίνουν απ’ την καπνοδόχο μ’ ένα κοντάρι για να μετρήσουν το γνέσιμο των κοριτσιών, και όποιων το γνέσιμο ήταν λειψό, τα βασάνιζαν.

Στη Μήλο πίστευαν, επίσης, ότι οι καλικάντσιαροι ήταν σαν άνθρωποι, αλλά πάρα πολύ αδύνατοι. ΣτηνΤήνο, οι καλσαγκάρ’ ήταν άνθρωποι που κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου τρελαίνονταν, έφευγαν απ’ τα σπίτια τους και γύριζαν από εδώ και εκεί. Στην Αμοργό πίστευαν, ότι οι καλικάντζαροι μπορούσαν να μπαίνουν κρυφά στα σπίτια συγγενών και φίλων, γιατί γίνονταν αχνός και περνούσαν μέσα από κλειστές πόρτες και παράθυρα. Την ημέρα χάνονταν, δεν έκαναν όμως κακό σε κανένα. Στην Άνδρο οι καλιβρούσηδες, όπως τους αποκαλούσαν, δεν έκαναν κακό στους ανθρώπους αν το σπίτι ήταν καθαρό και οι νοικοκύρηδες ήταν καλοί. Τιμωρούσαν τους τεμπέληδες, τους μέθυσους και τα άτακτα παιδιά.

Στη Θράκη οι καλικάντζαροι έμοιαζαν και εκεί σαν άνθρωποι, αλλά ήταν κακομούτσουνοι και είχαν πολύ μακριά νύχια. Γύριζαν τις νύχτες και όποιον άνθρωπο έπιαναν τον έβαζαν στους ώμους τους και έτρεχαν φωνάζοντας: “δείξε με εφτά πηγάδια, μη σε ρίξω στα λανάρια”.

Στην Κρήτη έλεγαν, ότι την παραμονή των Χριστουγέννων ξεκινούν τα καλικαντζαράκια για το μεγάλο ταξίδι τους πάνω στη γη. Ήταν χιλιάδες και ξετρύπωναν στην επιφάνειά της από τις χιλιάδες τρύπες που βρίσκονταν πάνω στο στερεό φλοιό της. Έβγαιναν μέσα από τα φαράγγια και τα πηγάδια, από τις σπηλιές και τις καταβόθρες ή τις καταπαχτές, ενώ τα πιο μικρά από τις μυρμηγκότρυπες! Τα καλικαντζαράκια φοβόντουσαν πολύ το φως και γι' αυτό τη μέρα κρύβονταν. Έβγαιναν όμως από τους κρυψώνες τους τη νύχτα και πείραζαν τους ανθρώπους. Μικρά και ευκίνητα, καθώς ήταν, έμπαιναν στα σπίτια απ' όπου έβρισκαν. Από τις καμινάδες, τις κλειδαρότρυπες, αλλά και τις χαραμάδες από τις πόρτες και τα παράθυρα. Τους άρεσε να πλατσουρίζουν μέσα στα δοχεία που είχαν οι νοικοκυρές το λάδι: στα τηγάνια, στα τσουκάλια, στα πιάτα, ακόμη και στα λυχνάρια. Λέρωναν τα φαγητά και αναστάτωναν τόσο πολύ το σπίτι, που το έκαναν αγνώριστο.

Στην Κύπρο τους πλανήταρους, όπως έλεγαν τους καλικάντζαρους, τους έβλεπαν μόνο οι αλαφροίσκιωτοι. Πότε παρουσιάζονται σαν σκυλιά, πότε σαν λαγοί, πότε σαν γαϊδούρια και καμήλες και ακόμη συχνότερα σαν κουβάρια.

Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας πίστευαν πως τα παιδιά που γεννιούνται ανήμερα του Χριστού γίνονται καλικάντζαροι, αν δεν τα βαπτίσουν την ίδια μέρα. Σύμφωνα, μάλιστα, με μια παράδοση από τηΣύμη, όσα παιδιά γεννιόντουσαν την παραμονή των Χριστουγέννων -τους αποκαλούσαν κάηδες- αργότερα στη ζωή τους κάθε Δωδεκαήμερο θα τριγυρνούσαν συνέχεια στο δρόμο κάθε βράδυ, χωρίς να το καταλαβαίνουν.

Στην Τρίπολη τα βράδια του Δωδεκαήμερου ασφάλιζαν προσεκτικά κάθε στάμνα ή βαρέλι και έριχναν στη φωτιά αλάτι ή ρείκια για να κάνει θόρυβο και να φεύγουν τα παγανά. Από τα Χριστούγεννα και μέχρι τα Θεοφάνια στην Ήπειρο έβαζαν στο τζάκι δώδεκα αδράχτια, για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι να μη κατεβαίνουν από την καπνοδόχο.

Αντί επιλόγου

Πλήθος παραμυθιών και ιστοριών υπάρχει στην ελληνική παράδοση με πρωταγωνιστές καλικάντζαρους και μυλωνάδες ή με ανθρώπους που πηγαίνουν να αλέσουν το αλεύρι τους στους μύλους. Ίσως γιατί οι μύλοι ήταν απομακρυσμένοι από τους οικισμούς ή ίσως γιατί έμεναν μόνοι τους οι μυλωνάδες, η λαϊκή φαντασία έπλασε δεκάδες ιστορίες με πολλές παραλλαγές.

Οι καλικάντζαροι προσπαθώντας να πειράξουν τους ανθρώπους έπεφταν πολλές φορές θύματα της καπατσοσύνης και της ευστροφία τους. Κάποιες άλλες φορές οι τεμπέληδες και οι κακοί άνθρωποι τιμωρούνταν παραδειγματικά από τα κακά δαιμόνια και το συμπέρασμα ήταν, ότι όσοι παραβιάζουν τους κανόνες της παραδοσιακής συμπεριφοράς έχουν κακό τέλος. Βλέπετε, κάποτε οι άνθρωποι ήξεραν πώς να ξορκίσουν τα στοιχειά και τους καλικάντζαρους. Ίσως γιατί κάποτε ονειρεύονταν περισσότερο...

Βράδυ, λοιπόν, 24 Δεκεμβρίου, και να ’τοι...

Πηγές: 
Άλκη Κυριακίδου Νέστορος. Λαογραφικά Μελετήματα. Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1975
Δ.Σ. Λουκάτος. Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών. Εκδόσεις Φιλιππότης. Αθήνα 1979
Νικόλαος Γ. Πολίτης. Παραδόσεις. Εκδόσεις Γράμματα. Αθήνα 1994

ΠΗΓΗ:http://www.yeskid.gr